چکیده:این متن به توضیح رابطه طیف جماعتگرایان و اندیشه سیاسی در دوران ایران معاصر پرداخته است. جماعتگرایی به عنوان یکی از رویکردهای انتقادی قرن اخیر نسبت به فرهنگ سیاسی لیبرالی بر اصلاح نگاه ابزاری و اتمیستی در جامعه پرداخته و اصولاَ بر کلیدواژه جماعت با مختصات مشخص تاکید دارد. از طرف دیگر نگاه اندیشمند سیاسی مسلمان شیعه ایرانی در دوره معاصر با تاکید بر مقوله فطرت، درکی مشابه با جماعتگرایان در تعریف مفاهیمی چون خیر و جماعت ارائه میکند، اما دارای نقاط افتراق اساسی در خصوص منشا انسان و تعریف ماهیت سعادت میباشد. علاوه بر نتایج فرعی، مدعای اصلی این مقاله آن است که علی رغم هم راستایی انتقادات به فرهنگ دنیای مدرن و لیبرالیسم مسلط در غرب، حتی اندیشه جماعتگرایی به دلیل تولد آن از درون دنیای مدرن و نگاه غیر فطری به مسائل مورد انتقاد، امکان ارائه راه حل و عبور از مشکلات پیش روی دنیای مدرن را نخواهد داشت.

0

انقلاب اسلامی از آغاز پیروزی با ارائه گفتمان جدید خود با عنوان نه شرقی نه غربی، نظم کهن و سنتی تعلق و وابستگی به یکی از دو بلوک شرق یا غرب را به طور جدی و عملی به چالش کشید. گفتمان انقلاب اسلامی پایان دهنده فرودستی و تحقیر در برابر استعمار و سلطه گری غرب و آغاز گر عصر بیداری و خودباوری و بازگشت به خویشتن اسلامی بوده است که این گفتمان با رویکرد تهاجمی و تخاصمی از سوی بیگانگان مواجه بوده است. حال در اینجا سوالی که بر ذهن متبادر می شود این است که «گفتمان انقلاب اسلامی چه تأثیری بر بیگانه ستیزی ایرانیان داشته است؟ »، استدلال تحقیق حاضر براساس روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و منابع کتابخانه ای بر این منوال است که به نظر می رسد تجارب تاریخی تلخ از مداخلات بیگانگان در امور داخلی کشور و تشدید عملکردشان در قبال گفتمان انقلاب اسلامی در بیگانه ستیزی ایران مؤثر بوده است. هدف از تحقیق پیش رو آشنایی بیشتر با گفتمان انقلاب اسلامی و علل بیگانه ستیزی و بیگانه هراسی ایرانیان می باشد. یافته ها نیز صحت ادعای فوق را را تأیید نموده و مبین این است که محاصره و تحریم اقتصادی ایران، کودتای نوژه، واقع طبس، جنگ عراق علیه ایران، حمایت از گروه های تروریستی و. . . دربرخورد با گفتمان انقلاب اسلامی بوده است که باعث بیگانه ستیزی ایرانیان شده است.

تحلیل گفتمان انتقادی شاخه ای جدید و بین رشته ای در علوم انسانی و بالاخص در حوزه نقد زبان شناختی است که در سال های اخیر توسعه بیشتری پیدا کرده و در تحلیل مسائل مختلف سیاسی- اجتماعی و البته متون ادبی خودنمایی می کند. نورمن فرکلاف نظریه پرداز و بنیان گذار این جریان فلسفی-زبان شناختی در اواخر قرن بیستم میلادی با دریافت و گذر از نظریات نشانه شناسی، تأویل گرایی گادامر، دیرینه شناسی میشل فوکو و با رد آراء صرفا اقتصاد گرایانه ی نئوکمونیست ها و با نگاهی به پسا ساختار گرایی دریدایی توانست مفهوم گفتمان قدرت و مردم را از طریق ساخت های ایدئولوژیک به دست آمده از صورت های زبانی تازگی ببخشد.مقاله ی حاضر می کوشد با رویکردی تطبیقی، مفهوم کلیدی و کلان مدرنیته را در بافت موقعیتی رمان های مدیر مدرسه از جلال آل احمد و سفر به انتهای شبِ لویی-فردینان سِلین فرانسوی، که اصطلاح مدرنیته به عنوان گفتمان قدرت در رمان های نیمه اتوبیوگرافیک (خود زندگی نامه) مذکور در تضاد با گفتمان رسمی قهرمان های داستان است، بر اساس رویکرد نظری نورمن فرکلاف تحلیل و بررسی کند. باید گفت که آل احمد در مدیر مدرسه قصد انتقاد از عواقب جامعه ای را دارد که غرب زده شده و به تقلید از مدرنیته ی غربی اخلاق، معنویات و فرهنگ سنتی را به فراموشی سپرده است. سِلین نیز در سفر به انتهای شب با دنیای پست مدرن غرب و گفتمان مدرنیته که در جایگاه گفتمان قدرت قرار دارد، رسم و رسوم جاری بین افراد جامعه را، که تحت تاثیر پدیده ی مدرنیزاسیون دولتی و ظهور بیش از پیش ماشین های صنعتی هویت انسانی خود را باخته اند، در قالب جملات قصار و لحن عامیانه به دیده ی تحقیر می نگرد.

در تاریخ روشنفکری جهان، نوعی گفتمان ستیزه جویانه در بین روشنفکران شکل گرفته است. در ایران نیز در دوره پهلوی اول در میان روشنفکران، انگلیس ستیزی و بعد از شهریور بیست، آمریکاستیزی مشهود است. غرب ستیزی روشنفکران غرب، به مفهوم افشای رفتار ناعادلانه غربی برای غیر غربی هاست و چامسکی آن را از مولفه های روشنفکری می داند. غرب ستیزی به عنوان مولفه ای از گفتمان روشنفکری، در برخی از آثار داستانی بعضی از نویسندگان نمود یافته است. در این نوشتار براساس روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات اسنادی و کتابخانه ای، مولفه غرب ستیزی در مفهوم هرگونه بیگانه ستیزی و سلطه ستیزی، در آثار داستانی هدایت، آل احمد و ساعدی بازتاب داده شده است. از دلایل وجود گفتمان غرب ستیزی در ایران، می توان به احساس حقارت ایرانی در مقابل عظمت تاریخ و تمدن و هویت و فرهنگ اصیل گذشته خود، انتقاد و نگرش بدبینانه به غرب به دلیل سوابق ننگین استعمار و یأس حاکم بر روشنفکران بعد از کودتای 28 مرداد اشاره کرد. هدایت در بعضی از نوشته هایش از تبلیغات آمریکایی انتقاد و رفتار غیرانسانی آن را افشا می کند. غرب ستیزی آل احمد در نگرش انتقادی او از استثمار کشورش به دست بیگانگان و انتقاد او از مظاهر تمدن غرب و آمریکاستیزی نمود می یابد. غرب ستیزی ساعدی به شکل استعمارستیزی، آمریکاستیزی و روسیه ستیزی نمود یافته است.

وقتی متن در یک بستر آشنا درک شود و برای خواننده کلیتی منسجم داشته باشد، یک «پاره کلامی» یا «گفتمان» خوانده می شود. قرائت یک گفتمان هم در گرو دانش زبانی و هم دانش غیرزبانی است. زندگینامه خودنوشت نیز در مقام یک روایت، جهان متنیِ خود را دارد. واقعیت آن، حاصل شیوه رمزگذاری زبانی، یعنی همان نسبیت زبانی و جبر زبانی از سوی نگارنده­ اش است که فعالانه جهان و خویشتن را برمی­ سازد. از این رو، از رهگذر تحلیل دامنه زبان به­ کار رفته در یک متن زندگینامه ی خودنوشت، به لحاظ معانی صریح و زنجیره­ ای از معانی ضمنی، می توان شناختی از جهان­ بینی مؤلف به­ دست آورد. به بیان دیگر، سوژه زندگینامه خودنوشت، محصول لحظه به لحظه، و از یک تجربه به تجربه دیگر است که در گستره­ ای از زبان، در موقعیت های چندگانه برخاسته از گفتار ایستا قرار می گیرد. اجرای همین خویشتن چندپاره به یک هنجار پست مدرن تبدیل شده است. حال باید پرسید، ارتباط میان زبان با واقعیت زندگینامه خودنوشت چیست و چه جنبه هایی از هویت فرهنگی خویشتن را بازنمایی می کند؟ با توجه به این مسئله، هدف از این مقاله، پاسخ به این پرسش است که در قرائت ما از سوژه پست­ مدرن در کانون زندگینامه خودنوشت، با درنظر گرفتن زبان به­ منزله واسطه بیان و نیز با توجه به فرازبان در مقام زبانی که برای توضیح درخصوص زبانِ چنین متنی به­ منظور بازنمود خویشتن به­ کار می رود، چگونه «من» چندگانه و مبهم و هم چنین «دیگران» برآمده از این متون، در زبان تحقق می یابند و در گقتمان های گوناگون شرکت می جویند.